Zeki Hayvanların Neden Daha Çok REM Uykusuna İhtiyaçları Vardır?

Neden esekler gunde 3 saat sekerleme uykusuna yatar? Neden armadillolar gunun 20 saatinden fazlasinda uyur?

Biyologlar cok uzun zamandir, memelilerin degisken uyku ihtiyaclarini arastiriyor ve tatminkar cevaplar ariyordu.

Yapilan calismalar konunun evrimsel baglantilartasidigini ortaya koydu.

Bu konu hakkinda yapilan en buyuk calismalardan biri, REM (hizli goz hareketi) uykusunun –beynin cok aktif oldugu uyku turu- zeka ile ilgili kilit rol oynuyor olabilecegini gosterdi.

Daha once yapilan arastirmalarda, REM uykusunun insanlarin kavrama yetenekleri icin onemli oldugu ortaya konmustu. Ornegin; iyi bir REM uykusu ile o gun ogrenilenlerin %15’ini hatirlama kabiliyetine sahip olursunuz ve bu kabiliyeti ilerleyen zamanlarda arttirabilirsiniz.

Fakat diger canli turlerinde konu hakkindaki bilgilerimiz oldukca az. REM uykusu ogrenmeye yardimci oluyorsa, o zaman daha gelismis beyinlere sahip memelilerin mantiken REM uykusuna daha cok ihtiyaci olmali idi. Fakat yapilan arastirmalarda bununla ilgili hicbir baglanti bulunamadi.

“BUYUK HATA”

Uyku duzeni ile baglantili olan birkac biyolojik fonksiyonlardan biri: metabolizma hizi. Vucut boyutlarina gore metabolizmasi hizli olan hayvanlarin REM uykusuna daha az ihtiyaci oldugu dusunuluyordu. Bu durumun sebebi olarak ise, hayvanlarin ‘enerjisini koruma ihtiyaci’ oldugu tahmin ediliyordu.

Almanya’nin Starnberg kentinde Max Planck Ornitoloji Enstitusunde calisan John Lesku, arastirmalarinda elde ettigi bulgular sonrasinda, onceki calismalarda bilimadamlarinin cok buyuk bir hata yaptigini ileri surdu; Turlerin birbirleriyle kiyaslamalarini yaparken evrimsel baglantilarini hesaba katmamislardi.

“Turlerin uyku duzenlerindeki buyuk farklar, bu gruplarin evrimsel baglantilarini gormemize engel olmus olabilir”, diyor Lesku.

Bunun uzerine Lesku ve ekibi 83 adet memeli turunun (keseli sicandan inege, kunduza, insana kadar) uyku duzenlerini inceleyen arastirmayi tekrar derledi ve turlerin evrim agacindaki yerlerini goz onunde bulundurarak istatistiksel olarak elde ettikleri verileri analiz ettiler.

“Bu teknikler (turlerin evrimsel agactaki yerlerine gore degerlendirilme teknikleri) biyolojide cok standart tekniklerdir.” diyor Lesku ve ekliyor, “Fakat nedense uyku duzenlerinin arastirilmasi icin kullanmak akillara gelmemis…”

“EVRIM HERSEYI DEGISTIRIR”

Lesku’nun arastirmasinda elde edilen sonuclar, onceki verilerin tam zitti. Evrimsel baglantilar goz onune alindiginda sonuclar, vucut boyutlarina gore buyuk beyinlere sahip hayvanlarin daha fazla REM uykusuna ihtiyaci oldugunu gosterdi. (REM uykusunun zekayi ve kavrama yetenegini arttirdigi yonundeki dusunceler ise bu calismadan sonra tamamen kanitlanmis oldu.)

Ote yandan, onceki calismalardaki sonuclarin aksine, boyutlarina gore hizli metabolizmasi olan hayvanlarin cok daha az uykuya (REM uykusu olmayan uyku) ihtiyac duydugu da ortaya cikti. Onceki calismalarda enerjilerini korumak istedikleri icin cok uyuduklari dusunulmustu; fakat aksine, metabolizma hizlari yuksek oldugundan az uyuyorlar ki, uykuya az, besin bulmaya daha cok zaman harcayabilsinler.

Lesku’nun sonuclari once 2006’da “American Naturalist” dergisinde yayinlandi.

Bu ay ise “Sleep Medicine Reviews”da calismasinin sonuclarini anlatan bir kose yazisi daha yayinlayacak. “Bu tip calismalarin gerekliligini vurgulamak onemli!” diyor New Scientist’te, “Cunku evrim herseyi degistiriyor.”

–

“EN GUCLU SINYAL”

Lesku’nun konuya bakis acisi Ingiltere’de Durham Universitesi profesoru Isabella Capellini ve ekibinin calismalari tarafindan da desteklendi. Capellini ve ekibi Lesku’nun calismalarinin devami gibi gorunen, ‘uyku duzenlerinin evrim ile baglanti miktarini olcen testler’ yaptilar ve sonuclar ‘hayli yogun’ cikti.

“Ayakta uyuyan bilimadamlari, evrim soy agacinin turlerin uyku duzenlerindeki farkliliga etki edebilecegini ongoremediler.” diyor Capellini ve ekliyor, “Fakat bu karisiklik arasinda bilimadamlarina verilen en guclu sinyal aslinda sadece bu idi.”

Evrimi hesaba kattiktan sonra, Capellini ve ekibi, bu tip biyolojik etmenlerde en onemli faktorun ekoloji oldugunu bir kez daha kanitlamis bulundular.

“Bu duruma bir ornek vermek gerekirse; av-avci iliskisinde iki canli turu icin de uyku buyuk bir risktir. (Uyku sirasinda avci kurbanini kacirabilecekken, av da avicisi tarafindan yenme riskine karsi savunmasiz durumdadir.)” diyor Capellini, “Fakat yine de ikisi de bu riskler karsisinda uykuya dalabiliyorsa, bunun cok daha buyuk bir sebebi olmali. Evrim…”

(www.newscientist.com sitesindeki “Why brainy animals need more REM sleep after all” adli makaleden cevrilmistir.)

(Translated from “Why brainy animals need more REM sleep after all”, retrieved from