Roman

ROMAN NEDİR?

Roman, yaşanmış ya da yaşanması olası, insanların başından geçebilen olayları, insanların iç dünyalarını, toplumsal olayı ya da olguyu, insan ilişkilerini ayrıntılarıyla anlatmayı amaçlayan bir anlatı türüdür.

ÖZELLİKLERİ

Romanda yapı unsurları olay, kişi, yer ve zamandır.
Gözleme yer verilir. Kişi ve çevre betimlemeleri ayrıntılı biçimde yapılır.
Hikâyeye göre daha geniş bir pencereye sahiptir.
Romancı, romanın içinde günlük, anı, mektup, gezi yazısı gibi türlerden faydalanabilir.
Romanda anlatım birinci ve üçüncü kişi ağzından yapılır. Olay dizisi ve kişilikler oluşturulurken de gözleme dayalı anlatımın yanında iç konuşma, günlük tutma ya da mektup gibi yöntemler kullanılabilir.
Serim, düğüm ve çözüm olmak üzere üç bölümden oluşur.

Serim: Giriş bölümüdür. Romandaki kişiler, yer ve zaman okura tanıtılır.
Düğüm: Gelişme bölümüdür. Okurun merak duygusu zirveye çıkartılarak olaylar düğümlenir.
Çözüm: Sonuç bölümdür. Düğümlenen olaylar çözülerek okuyucunun merakı giderilir.

Edebi akımlara göre romanlar; romantik, realist, natüralist gibi türlere ayrılır. Türk edebiyatındaki ilk realist roman Recaizade’nin “Araba Sevdası”dır.
Halit Ziya Uşaklıgil, Batılı anlamda Türk romanın kurucusudur.
Dünya edebiyatında roman türünün ilk örneği Rönesans dönemi sanatçılarından Rebelais’nin “Gargantua” adlı yapıtıdır. Modern romanın ilk örneği ise İspanyol yazar Cervntes’in “Don Kişot” udur. Türk edebiyatında roman çevirilerle başladı. İlk çeviri roman Telemak’tır. Türk edebiyatında ilk yerli roma örneği ise, Şemsettin Sami2nin, “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı yapıtıdır.
Dünya edebiyatındaki en önemli roman yazarları Tolstoy, Dostoyevski, Stendhal, Balzac, Flaubert, Victor Hugo, Emile Zola…’dır.

ROMAN ÖGELERİ

Roman; kişiler, yer, zaman ve olay gibi temel ögelerden oluşur.

a. Olay: Romanlar, ana bir olay etrafında gelişen birçok yardımcı olaydan oluşur.

b. Kişi: Başkarakter ve yardımcı karakterler olmak üzere romanda geniş bir kişi kadrosu yer alır. Romandaki kişiler de tipleştirme ve karakter çizme yoluyla verilir.

Tipleştirme: Cimrilik, korkaklık, alınganlık, sevecenlik, evlat sevgisi, kıskançlık gibi insanlara özgü ortak bir niteliği abartılarak bir insanda toplamaktır.
Karakter Çizme: Kişiyi olumlu, olumsuz huylarıyla ve davranışlarıyla yönleriyle yansıtmaktır.
Tip – Karakter Farkı: Tip belli bir sınıfı ve eğilimi temsil ederken karakter temsil etmez. Tip genel ve evrenselken karakter tek ve ulusaldır.

c. Yer: Romanda olayların geçtiği, kişilerin içinde yaşadığı ada, ev, şehir, köy gibi çevreye yer (mekan)denir. Tasvir yoluyla okuyucuyla paylaşılır.

ç. Zaman: Olaylar belirli bir zaman dilinde geçer. Genellikle “-di”li geçmiş zaman kipi kullanılarak anlatılır.

ROMAN TÜRLERİ

Romanlar, konu ve temalarına göre çeşitlere ayrılırlar:

1) Tarihi Roman

Geçmişte geçiyormuş gibi gösterilen bir takım olaylar icat etmek; bu olaylara çerçeve olarak, bir dönemin olaylarını, ahlak, adet ve kıyafetini vermek, hayali kahramanlara gerçek kişileri karıştırmak ve bu suretle tarihin ve romanın ayrı uyandırdıkları ilgileri bir araya getirmek suretiyle yazılan romana denir. Tarihi roman vadisinde ilk eser, Namık Kemal’in Cezmi adlı romanıdır.

2) Macera Romanı

Günlük hayatta rastlanmayan, çarpıcı, heyecanlı ve esrarlı olayları anlatan romanlardır. Polis romanları ile egzotik romanlar da macera türü içerisine girerler. Bizde Polis romanlarının ilk örneğini Server Bedi (Peyami Safa) vermiştir.

3) Kır Romanı

Köylülerin hayatını, onların adet, ahlak ve duygularını söz konusu eden romanlardır. Türk edebiyatında ilk köy romanı Nabizade Nazım’ın Karabibik adlı eseridir.

4) Sosyal Roman

Toplumların sosyal sorunlarını konu olarak alıp anlatan romanlardır. Kişilerin bireysel hayatları bu tür romanlarda ikinci planda kalır.

5) Tahlil Romanı

İnsanın iç dünyasını, insan benliğinin sosyal hayattaki reaksiyonlarını konu olarak alan romanlara denir. Türk edebiyatında ilk tahlil romanı Mehmet Rauf’un Eylül adlı eseri sayılabilir.

ANLATICI BAKIŞ AÇILARI

a. İlahi Bakış Açısı

Anlatıcı, kahramanlarla ilgili her şeyi bilir. Onların düşüncelerini, psikolojilerini, geçmiş ve geleceklerini bilerek olayları anlatır.

Örnek:

Birazdan içer girecekler ve yine bir ay sonraki açılış için hazırlıklarını konuşacaklardı. Yeni bir fikir yine olmayacaktı. Ne zaman toplansalar hep küçük şeyleri tartışırlardı.

b. Kahraman Bakış Açısı

Anlatıcı olayın kahramanlarından biridir ve okuyucu ancak kahraman anlatıcının anlattığı kadarını bilir. Anlatıcı bazen birinci, bazen üçüncü tekil kişiyi kullanır.

Örnek:

Çarşıya doğru yürüyordum. Birden arkamdan küçük bir çocuk seslendi. Tanıdık bir sesti bu. Evet, Yusuf yine. Bizim yeğenin arkadaşı Yusuf. Dün babasıyla konuşmuştum biraz.

c. Gözlemci Bakış Açısı

Anlatıcı olayların dışındadır ve olayları sadece gözlemlemekle yetinir; böylece olaylar hakkında yorum yapmaz.

Örnek:

Sahilde üç yaşlı adam balık tutuyordu. Yanlarına gözlüklü uzun boylu biri daha geldi. Çantasını açtı ve olta takımını çıkardı. Dört kişi oldular. En baştaki beyaz saçlı adam, ayağını suya soktu ve sırtüstü uzandı olduğu yere. Bir kedi geldi yanına…

TÜRK EDEBİYATINDA ROMAN

Türk edebiyatında roman tanzimat dönemi’nde çeviri yoluyla girmiştir. İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telamaktır. (1859)
Türk edebiyatında ilk yerli roman denemesi Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat” adlı eseridir. (1872)
Batılı anlamda modern romanın kurucusu ise Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu gibi romanlarıyla Halit Ziya Uşaklıgil sayılır.
Türk edebiyatının ilk edebi romanı Namık Kemal’in yazdığı İntibah’tır.
Türk edebiyatının ilk tarihsel romanı Namık Kemal’in yazdığı Cezmi’dir.
İlk psikolojik roman Mehmet Rauf’un yazdığı Eylül’dür.
İlk köy romanı Nabizade Nazım’ın yazdığı Karabibik’tir.
İlk otobiyografik romanı Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’dur.
İlk tezli (natüralist) roman Nabizade Nazım’ın yazdığı Zehra adlı eseridir.
İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı Araba Sevdası adlı eseridir.
İlk postmodern roman Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’dır.
Mektup tarzında yazılan ilk roman, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Mutallaka adlı romanıdır.
Kurtuluş Savaşı’nı işleyen ilk roman, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban adlı romanıdır.

ÖYKÜ İLE ROMAN ARASINDAKİ FARKLAR

Göze çarpan ilk özellik, uzunluk – kısalıktır. Öykü bir yoğunlaşmadır. Romanda ise boyutlar artar, açı genişler, olaylar “geçmiş – durum – gelecek” bütünlüğünde ayrıntılarıyla anlatılır.
Öyküde, kişi sayısı az; romanda ise fazladır. Öyküde betimlemelerde ayrıntılara inilmez; romanda ise kişi ve çevre betimlemeleri ayrıntılarıyla verilir.
Öyküde olay ya da durun anlatımı öne çıkar; romandaysa olayları yaşayan kişiler ayrıntılı olarak anlatılır.

ROMAN ÖRNEĞİ

İtalya’da Mancha eyaletindeki küçük bir köye yaşayan Don Kişot okuduğu şövalye romanlarını gerçek zanneder ve yanına aldığı arkadaşı Sancho Panza ile şehir şehir dolaşarak hayali sevgilisi Dulsina’yı arar. Gerçek ve hayali ayırt edemeyen Don Kişot hanları şato, şarabı kan, koyun sürülerini birbirine saldıran askerler, yel değirmenlerini de insanlara kötülük eden devler olarak görmeye başlar. Tekrar aklı başına geldiğinde ise hayallerinden vazgeçer ve bütün mal varlığını fakirlere bırakarak ölür.