Sentetik Biyoloji..Ve İnsan Yaşamı Yarattı...

Yasam yaratmak Tanri‘lara ozgu bir seydir.

Insan, ruhunun derinliklerinde, kimya ve fizigin mantikli iddialari ne derse desin biyolojinin atomlarin bir araya gelmesinden, birbirleriyle reaksiyona girmesinden cok daha fazlasi oldugunu, ilahi bir ruh izlenimi biraktigini dusunur.

Gunumuzde butun bu dusunceler ve hissiyatlar yer degistiriyor. Cunku sentetik biyolojiyle beraber, biz olumluler artik “yapay hayat” yaratiyoruz.

1995 yilinda ilk defa bir canli organizmanin -bakterinin- DNA dizilimini cozen Amerikali Craig Venter ve Hamilton Smith, gunumuzde yapay genomu olan bir bakteri yarattilar. Atasi olmayan bir varlik… Arastirmacilar bu bakteriyi yaratirken bir bocekten aldiklari, daha sonrasinda icine DNA yerlestirecekleri bir “kovan” (kabuk) kullandilar ve yapay genom cikmazini cozmus oldular. Artik bu yeniliklerden sonra Dunya, bilgisayarlar tarafindan tasarlanmis ve duzen icinde buyuyen bakterilerden (ve cok yakinda, yeni hayvanlar ve insanlardan) olusan bir gezegen olacak.

Bu bulus, dogada insanin ustunlugunu atom bombasindan cok daha iyi bir sekilde kanitlamistir. Bomba, tam tersi, 2. Dunya Savas’inda yikici bir unsur olarak kullanilmisti. Biyoloji ise canli yetistirmek ve gelistirmek ile ilgili bir bilim dalidir.

Sentetik biyoloji teknolojisi gerceklestirdigi bir cok goz alici gelisme ile cok fazla sey vaat ediyor. Kisa donemde, daha iyi ilaclar, daha az su isteyen bitkiler, daha yesil benzin ve hatta kimya endustrisinin yenilenmesi gibi bir cok yenilikle gelecek olan sentetik biyolojinin, uzun donemde ise buyuk efsanelere imza atmasi bekleniyor.

“Yapay hayat” soylenisi kulaga cok etkileyici geliyor olabilir. Fakat bu soylenis yontemin ne kadar fazla umut barindirdigini hala yeterince anlatamiyor. Bilimadamlari ise “yaratmak” fiilinden cok “kurcalamak” ya da “degisiklik” kelimelerini kullanmayi tercih ediyorlar.

Sizce bilimadamlari boylarindan buyuk islere mi kalkisiyorlar? Zamani geldiginde doganin, bu kibirin intikamini alacagini mi dusunuyorsunuz? Laboratuvar tezgahindaki siseyi korkutacak birilahi gucun devreye girecegine mi inaniyorsunuz?

Bunlar cok da yanlis sorular degil. Fakat bilimi kucaklamis bu gazetelerdeki bu tip makaleleri okurken, bu sorulari bir kenara birakmaniz gerekir.

Evet, yeni biyolojinin yaptigi iyi durumlarin karsitliginda buyuk hasarlar ortaya cikmasi da potansiyel olarak mumkun. Sonucta buyume ve gelismenin yaninda avci ve hastalik kelimeleri de biyoloji sozlugunde bulunan kelimelerdir. Yani,biyoloji bilimsel olarak icinde hem ‘iyi’yi hem de ‘kotu’yu barindirir.

Kisacasi, yasam yaratmak artik Tanri’lara ozgu bir sey olmaktan cikmistir.

DAHA AZ TANRININ COCUKLARI

Yasam formlarinin laptoplarda tasarlanmasinin rutinlesecegi gunler cok yakinda gelecek.

Gectigimiz 10 yilda, Insan Genom Projesitamamlandigindan beri, 2 adet birbiriyle baglantili kacinilmaz gelisme oldu. Bu gelismelerden bir tanesi, yasamin yaziliminin cozumu anlamina gelen DNA dizilimi analizinin maaliyetinin once hizli yukselisi ve ardindan ani dususu. Onceden yillar suren ve milyonlar tutan bu analiz islemi, simdi sadece gunler suruyor ve birkac bin dolara mal oluyor.

Veritabanlari en kucuk virusten en uzun agaca kadar butun genomlari icerir. Bu genomlar, sentetik biyolojinin ana maddesidir ve bize biyolojinin atom seviyesinde nasil isledigini anlatir. Sentetik biyologlar yeni gen takimlari hakkinda mantikli varsayimlarda bulunmak icingenom yazilimlari gelistirmistir. Bu yazilimlarin veritabanlari genlerin her parcasini iceren depo gorevini gorur.

Bir diger gelisme ise, ucuz ve hizli DNA sentezidir. Birkac yil oncesinde cok da onemli olmayan DNA analizi, simdilerde on planlarda. Bu durum, cok yakin tarihte hemen hemen herkesin DNA olusturabilecegi ve yuzeysel olarak da olsa sentetik biyoloji ile ilgilenebilecegini gosteriyor.

Butun bunlar belli bir noktaya kadar guzel. Cunku, yenilikler herkes faydalanabiliyorsa guzeldir. Ne kadar cok fikir olursa, o kadar basarili olma sansi artar. Fakat ne yazik ki, bu fikirlerden bazilarinin kotu niyetli olmasi kacinilmaz gozukuyor. Biyolojik yeniliklerin kotuye kullanilmasinin en kotu ozelligi (silahlar ve patlayacilardan farkli olarak) bir kere serbest kaldiklarinda kendi kendilerine cogalmalaridir.

BIYOLOJIDEN COK FARKLI

The Home Brew bilgisayar grubu Steve Jobs ve dolayisiyla Apple’in kesfinde buyuk rol oynadi fakat ayni zamanda binlerce bilgisayar virusunun olusumunu da riske atti. Ya ev yapimi sentetik biyoloji de istemeden bakteri veya virus yayimina sebep olursa? Ya bir terorist kasitli olarak bir virus veya bakteri tasarlarsa?

Gunumuzde kimse var olan bir mikroba hiz kazandirmayi veya bir mikrobun bir ture bulasmasini onleyip o turun sonraki nesillere aktarimini saglamayi bilmiyor. Fakat cok yakinda ogrenilecek.

Kazara kotu birsey yaratma riski oldukca dusuk. Cogu bakteri kolay bir hayati secmek icin, genellikle coktan olmus organik materyalleri yikmayi tercih eder, direnme gudusu yoktur. Yasayan ev sahipleri ise bununla savasir. Kasitli olarak kotu bir sey tasarlama riski ise ergen bir hacker veya terorist veya duzenbaz bir devlet olmaniza gore degisir.

Bu tehdidi nasil yonlendirip kontrol edebilecegimizi bilmek gercekten zor. Yasaklama ve sinirlamaya olan reflekslerimiz bu tip bir durum icin cok caresiz kaliyor. Bu sinirlamalarin caresizligini en iyi anlatacak orneklerden biri ise, suphesiz bilgisayar virusleridir. Halk tarafindan bilgisayar teknolojisi kullanilmaya baslandigindan beri, tum duzenlemeler ve sinirlamalara ragmen virusler hala mevcut.

Sentetik biyolojinin dusunceli gozlemcileri ise butun bu risklere bambaska bir bakis acisi ile bakiyorlar: aciklik. Zaten gec kalinmis kotuyu onlemeye calismanin iyinin onunu kesebilecegini dusunuyorlar ve bu durumdan uzak duruyorlar. Gunumuzde bilgiyi ogrenilmez kilmanin hicbir yolu yok, dolayisiyla kotuyu onlemek icin en guzel yol sizin tarafinizda bircok kahraman olmasini saglamak. O zaman problem olustugu anda cozumler de cabuk olusacaktir. Eger patojenler laptopdan tasarlanabiliyorsa, asilarda tasarlanabilir mantigi ile ilerlemeyi tercih ediyorlar. Nasil acik kaynakli yazilimda (internet veritabani) “beyaz sapkali” hackerlar, “siyah sapkali” hackerlar ile savas icindeyse; acik kaynakli biyolojide de “beyaz sapkali” genetikciler ayni seyi yapacaktir.

Duzenleme -ve tabii ki dikkatli olma- suphesiz ki cok gereklidir. Hastalik dogal olsa bile, yeni hastaliklara karsi her zaman dikkatli olmaliyiz. Ozellikle sentetik biyoloji yeniliginden sonra bu konudaki gozlem ve dikkatin onemi iki katina cikmali. Ve dogal da olsa, yapay da olsa sentetik biyoloji bu duzenlemeler ile beraber tum problemlerin karsisinda durabilecek guce sahip olacak. Kotuyu yok etmek icin iyiyi cesaretlendirmek, iyinin one cikmasini saglayacak ve tum tehditleri uzakta tutacaktir.