Manyetizma Hakkinda Bilmediginiz 19 Sey...

Manyetizma konusuna 5. siniftan itibaren hepimiz asinayiz. Fakat konuya butunuyle hakim olabilmek en zeki fizikcilerin bile zorlandigi bir durumdur.

Ornegin Richard Feynman’i ele alalim. Bir BBC muhabiri kendisinden manyetizmayi aciklamasini istediginde, Feynman konuyu ‘inanc’ gibi degerlendirip fazla kurcalamamasini soyluyor, gecistirmeye calisiyor. Fakat muhabir aciklama yapmasi konusunda israr edince, uzun dakikalar sonunda Feynman “Manyetik gucu, cok iyi bildigim diger alanlar gibi aciklayabilmek cok isterdim fakat konuyu diger konular kadar iyi anlamadim.” diyor.
Yine de birkac dakika basitlestirerek aciklamaya calisiyor; “Miknatistaki butun elektronlar ayni yonde donuyorlar…” Fakat sonra bu girisiminden de vazgeciyor.
Peki size aslinda “ayni yonde” donmediklerini soylesem, Feynman’a karsi cok mu kustahlik etmis oldugumu dusunursunuz?
Aslinda gercekten “donmuyorlar” bile.“Donmek” yalnizca, her elektronun kuzey ve guney kutbundan gecmesi anlamina gelen fiziksel bir terimdir. Kutuplarin bu uyumu elektronlarin “donme” yonlerini belirler.
Neden her elektronda bu kutuplardan bulunuyor? Bu sorunun cevabini birisi buldugunda, manyetizmada bir karanlik alan daha aydinlatilmis olacak.
Bildiklerimiz ise sunlar: Atomdaki her elektron genelde kendisinin zit yonundeki diger elektronla eslesir. Boylece ikisinin manyetik cekimleri –zit kutuplar oldugu icin- birbirini goturur.
Fakat eger bazi elektronlar eslesmezse; etrafta serbestce dolasip kutuplarina gore siraya dizilirler. Iste, manyetik alan olusmustur. Metallerde ise bu elektron duzeni, metali manyetik esdeger basincaacik duruma sokar.
Buzdolabi miknatislari: Dis manyetik alani sicak metale uygulayin. Sogutun; dizilmis elektronlar yerlerinde iken donsun. Ve buzdolabi miknatisiniz kullanima hazir!
Manyetizmada Yin Yang’i ceker. Her miknatisin kuzey ve guney kutuplari vardir ve bu zit kutuplar birbirini ceker. Kuzey guneyi, guney kuzeyi, kuzey guneyi, guney kuzeyi ceker…
Tam su anda bir miknatisin uzerindesiniz. Dunya’nin manyetik alani, cekirdekte bulunan erimis demir okyanusundaki elektrik akimindan gelir. Bu yuzden pusuladaki ok her zaman Kuzey’i gosterir. Peki ama neden Kuzey? Kuzey kutuplari, guney kutuplarini cektigi icin; aslinda pusulanizin gosterdigi Kuzey, Dunya’nin Guney manyetik kutbunu gosteriyor. Guney kutbu oku itiyor ve pusula Kuzey’i gosteriyor.
Aslinda Dunya’nin manyetik Kuzey kutbu, cografik olarak bildigimiz Kuzey Kutbundan farkli. Manyetik Kuzey Kutbu su anda, Kuzey Buz Denizi’ndeki Kanada’nin kuzeyine yakin bir yerde bulunuyor.
Ve bu manyetik kutup, Dunya’nin merkezindeki elektrik akiminin kaymasina gore surekli olarak yer degistiriyor. Su anda, Sibirya’ya dogru yilda 35 mil hizla ilerliyor.
Eski denizciler, miknatis tasi denilen dogal manyetik taslar ile yonlerini buluyorlardi.
Miknatis taslarinin nereden geldigi manyetizmanin bir diger gizem konusudur. Bazi jeologlar bu taslarin, metal zengini diger taslarin isimasi ile ortaya ciktigini dusunuyor.
Mikroplar, kuslar ve diger bazi hayvanlarin vucutlarinda yon bulmalarini saglayanmanyetik kristaller bulunur.
Iste tam olarak bu yuzden; kaplumbagalar daha once hic bulunmadiklari 8000 mil uzakliktaki yabanci sulara rahatlikla goc edebilirken, insanlar bir restoranda lavaboyu bile bulmakta zorluk cekiyorlar.
Manyetik Rezonans Goruntuleme (MRI)makineleri vucuttaki hidrojenleri titrestirebilmek icin Dunya’nin manyetik gucunden 60,000 kat daha yogun bir guc kullanirlar. Bu titresim sonucunda, atomlar radyo dalgalarini emer ve vucudun icini gosteren bir harita ortaya cikar.
Kup seker boyutunda bir sensor kullanarak, National Institute Of Standards and Technology arastirmacilari, insan kalbinin manyetik duzeninin izini surebiliyorlar.
Alinan sinyal zayif; fakat iyi haber manyetik cekim kalitesinin olculebilir oldugunu anlamamiz.