Vedat Türkali

Asıl adı Abdülkadir Pirhasandır. Oyuncu Deniz Türkali kızı, şair sinemacı Barış Pirhasan oğludur. Asker olduğu için ilk şiir ve yazılarını Hasan Deniz takma adıyla yazdı. Daha sonra da edebiyatçı adı olarak Vedat Türkali'yi benimsedi. Orta öğrenimini Samsun Lisesinde, yüksek öğrenimini 1942'de İÜ Ed. Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde tamamladı.

Maltepe ve Kuleli Askeri Liseleri 'nde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1951'de siyasal eylemlerde bulunmakla suçlanarak tutuklandı. Askeri mahkeme tarafından dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yedi yıl sonra koşullu olarak serbest bırakıldı. Rıfat Ilgaz'la birlikte Gar Yayınları'nı kurdu. 1960'ta "Dolandırıcılar Şahı"yla senaryo denemesi yaptı. Otobüs Yolcuları, Üç Tekerlekli Bisiklet, Karanlıkta Uyananlar gibi önemli filmlerin senaryolarını yazdı.

1965 'te senaryosunu yazdığı Sokakta Kan Vardı'yla yönetmenliği de denedi. Edebiyata şiirle adım atan Vedat Türkali, ne var ki -kendi deyişiyle- "hevesi kursağında kalmış bir şiir tutkulusu". Gençlik döneminde yazdıklarıyla kaldı. Çünkü roman ve oyun yazarlığı yaptı. Oysa ilk şiirlerini yazdığında 18 yaşındaydı. "Barselona'dan Mektup"u 1938-1939'da Askeri Tıbbiye Okulu'nda yazdı. Aradan 6 yıl geçtikten sonra onu ünlendiren şiiri "İstanbul"u kaleme aldı. "İstanbul" ve öteki şiirler, 1940'lı yıllarda ve daha sonraları yayım olanağı bulamadı, ancak elden ele geçerek okundu. Arif Damar, 1946' da Beşiktaş'ta İşçi Sendikaları toplantısında okudu.

Ataol Behramoğlu, Vedat Türkali'nin şiirleri üstüne yaptığı değerlendirmede şunları ifade eder: "Yazıldığı dönemin elden ele dolaşan bir şiiri olduğunu bildiğimiz 'İstanbul' şiirinde, belki yine Nazım Hikmet'in açtığı büyük çığırın içinde olmakla birlikte, dar anlamda Nazım Hikmet etkisinden önemli ölçüde çıktığınız, daha sonraki şiirlerinizde daha da belirginleşen özgün sesi bulduğunuz kanısındayım. Artık bir öykünmenin ya da hevesin şiiri değil bunlar; Nazım Hikmet'in başlattığı büyük akımın içinde, fakat kendine özgü bir edası olan özgün bir toplumcu şairin şiirleridir." (Vedat Türkali, Eski Şiirler, Yeni Türküler; Ataol Behramoğlu, Vedat Türkali ile Bir Söyleşi, Gendaş Kültür, 2001).

Buna karşın aradan kırk yıl geçtikten sonra yayımlamasında "Bir döneme tanıklık etmesi" düşüncesi ağır bastı. Kurgusu, anlatım tekniği ve gerçekçi yaklaşımıyla çağdaş edebiyatta bir aşama olarak nitelendirilen Bir Gün Tek Başına'yı Mavi Karanlık izledi. Yeşilçam Dedikleri Türkiye ve Tek Kişilik Ölüm'le romancılığını sürdürdü.

Oyun ve roman alanında ödüller aldı. Dallar Yeşil Olmalı adlı oyunuyla TRT 1970 Oyun Ödülü'nü, Bir Gün Tek Başına'yla Milliyet Yayınları 1974 Roman Yarışması'nda Birincilik Ödülü'nü ve 1976 Orhan Kemal Roman Armağanı'nı kazandı.

Senaryosunu yazdığı ve yönettiği filmler:

• Dolandırıcılar Şahı,
• Otobüs Yolcuları,
• Üç Tekerlekli Bisiklet,
• Şehirdeki Yabancı,
• Karanlıkta Uyananlar,
• Bedrana,
• Kara Çarşaflı Gelin,
• Sokakta Kan Vardı,
• Korkusuz Aşıklar ve Kopuk.

Senaryolarını yazdığı Karanlıkta Uyananlar (1965) ve Kara Çarşaflı Gelin (1977), Antalya Film Şenliği'nde En İyi Senaryo Ödülü'nü aldı, yine senaryolarını yazdığı Bedrana ve Güneşli Bataklık filmleri de Carlovy Film Şenliği 'nde Cidalc ve İşçi Sendikaları Özel Ödülü'nü kazandı.

Vedat Türkali'nin Eserleri

Roman:

• Bir Gün Tek Başına (1974),
• Mavi Karanlık (1983),
• Yeşilçam Dedikleri Türkiye (1986),
• Tek Kişilik Ölüm (1990),
• Güven (2 cilt, 1999),
• Kayıp Romanlar (2004).

Tiyatro:

• 141. Basamak (1971),
• Bu Ölü Kalkacak (1976),
• Dallar Yeşil Olmalı (1985).

Şiir:

• Eski Şiirler, Yeni Türküler (1979).

Deneme-Anı:

• Bu Gemi Nereye (yazılar, konuşmalar, soruşturmalar, 1985),
• Savunmalar (1989),
• Yanıtlar ( 1992),
• Komünist (2001 ).

Senaryo:

• Dolandırıcılar Şahı (1961),
• Otobüs Yolcuları (1961 ),
• Şehirdeki Yabancı (1962),
• Üç Tekerlekli Bisiklet (1962),
• Sokakta Kan Vardı (1965),
• Karanlıkta Uyananlar (1965),
• Korkusuz Aşıklar (1972),
• Kopuk (1972),
• Kara Çarşaflı Gelin (1977),
• Güneşli Bataklık (1978),
• Üç Film Birden (1979),
• Eski Filmler (1985),
• Fatmagül'ün Suçu Ne (1986),
• Bedrana (1974).

Yazılar:

• Bu Gemi Nereye (1985),
• Ölmedikçe (1990),
• Özgürlük İçin Kürt Yazıları ( 1996),
• Tüm Yazıları Konuşmaları (2001).

Ödülleri:

• 1965 Altın Portakal Film Şenliği en iyi senaryo ödülü Karanlıkta Uyananlar ile
• 1971 TRT Sanat Ödülleri Yarışması Başarı Ödülü, Dallar Yeşil Olmalı ile
• 1974 Milliyet Yayınları Roman Yarışması birinciliği, Bir Gün Tek Başına ile
• 1974 Çekoslovakya Karlovy Vary Şenliği Ödülü, Bedrana ile
• 1976 Orhan Kemal Roman Armağanı, Bir Gün Tek Başına ile
• 1977 Altın Portakal Film Şenliği en iyi senaryo ödülü, Kara Çarşaflı Gelin ile