Şemseddin Sami

Şemsettin Sami (d. 1 Haziran 1850, Frashër, Arnavutluk - ö. 1 Temmuz 1904, İstanbul)

Şemsettin Sami, dilci olarak tanınsa da edebiyatın birçok türüyle de ilgilenmiştir.
Türk edebiyatı tarihinde “ilk yerli roman” olma özelliğine sahip olan “Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat adlı eseri kaleme almıştır.
Edebiyat tarihimizdeki ilk telif Türkçe roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eser 1872-1873 yıllarında bölüm bölüm yayımlanmıştır.
Hadika adlı gazetede uzun süre gazetecilik mesleğini icra etmiştir.
Hadika deneyiminin ardından bazı dergi ve gazeteler çıkararak yayıncılıkla ilgilenmiştir.
Şemsettin Sami Tarafından Çıkarılan Önemli Gazeteler: Trablusgarp Vilayeti, Sabah
Şemsettin Sami Tarafından Çıkarılan Önemli Dergiler: Tercüman-ı Şark, Aile, Hafta.
Roman Çevirileri: Şemsettin Sami Türk romanı için iki önemli çeviriye imza atmıştır: Robenson Cruoze ve Sefiller.
Şemsettin Sami, Orhon Yazıtları ve Kutadgu Bilig adlı eserleri Türkiye Türkçesine aktarmıştır.

Eserleri Kısa Özet:

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1872)

Kadının toplumsal konumu ve evlilik kurumu romanın ana konularını oluşturur.

Gençlerin birbirlerini görüp tanımadan evlenmek mecburiyetinde bırakılmalarının onları sevk edeceği fenalıklar ve evlenmede genç kızların görüşlerinin alınmamasının onları içine düşüreceği facialar işlenmiştir.

Romanda tesadüfler, ilk görüşte aşk, kılık değiştirme, aşk ıstırabıyla hasta olma v. b motifler vardır ki bunlar Tanzimat romanının kurgu anlamındaki eksikliklerinin sonucu olarak kullanılmış motiflerdir.

Şemsettin Sami'nin Tiyatro Türündeki Eserleri

Gave: Konusunu Şehname’den alan bir oyundur.
Besa yahut ahde Vefa: Yemini için oğlunu öldürmek zorunda kalan bir babanın trajedisi ele alınmıştır. Eserin adında geçen "besa” Arnavutlar için çok önemli olan ve gereklerinin yerine getirilmesi zaruri olan meşhur bir yemin türüdür.
Seydi Yahya: Konusunu Endülüs tarihinden alan bir oyundur.

Şemsettin Sami'nin Dil ve Sözlük Çalışmaları

Şemsettin Sami, Türk dilinin sadeleştirilmesi yolunda önemli değerlendirmelerde ve girişimlerde bulunmuş bir aydındır.

Şemsettin Sami, 'Osmanlıca' terimini reddetmiştir. Bu dilin "Türkçe" olarak adlandırılmasını öne sürmüştür.

Sözlük Türündeki Eserleri

Kamus-ı Türkî

1900 yılında yayımlanmıştır.
Eseri inceleyen II. Abdülhamit, Şemsettin Sami'yi ödüllendirmiştir.
Adında “Türk” sözcüğünün geçtiği ilk sözlük çalışmasıdır.
Kamus-ı Türk'nin “İfade-i Meram” başlıklı ön sözü edebiyat ve dil tarihimiz açısından önemli belgelerden biridir.
İfade-i Meram adlı bu önsözde Şemsettin Sami Türkçe hakkındaki görüşlerini dile getirmiştir. Bu ön sözde kısaca Tük dilinin geçmişinden, temel özelliklerinden, dilin işlevlerinden ve kitabının içeriğinden ve sistematiğinden bahsedilmiştir.
Eserde Arapça ve Farsça kelimeler Türkçede kazandıkları anlamları ile verilmiştir. Sözcüklerin cümle içindeki kullanımlarına dair örnekler de mevcuttur.
Bu eser aynı zamanda sanatçının milli dil bilincine ve Türkçü bir anlayışa sahip olduğunun göstergesidir.

Kamusû'l Ârabî

Yarım kalmış bir sözlük çalışmasıdır.
Arapça-Türkçe bir sözlüktür.
Arapçanın ses ve biçim bilgisi üzerine geliştirdiği bakış açısı eseri dil tarihi açısından önemli kılmıştır.

Kamus-ı Fransevî

Fransızca- Türkçe bir sözlüktür.
Diğer sözlük çalışmalarına göre daha gölgede kalmıştır.

Ansiklopedi

Kamusû’l Â’lâm

6 ciltlik bir hacme sahiptir.
Türkçe olarak hazırlanmış “ilk ansiklopedi” olması açısından kültür tarihimiz için önemlidir.
Dönemin şartlarına göre geniş bir dağarcığa sahiptir.
Eser özellikle Fransa’da büyük bir ilgi ile karşılanmıştır.

-------------------------------------------------

Şemseddin Sami'nin Eserleri

Roman

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1873)

Oyun

Besa yahut Ahde Vefa (1874)
Seydi Yahya (1875)
Gâve (1876)
Mezalim-i Endülüs (basılmadı)
Vicdan (basılmadı

Çeviri

Florian, Galatée 1773
Dumanoir & d'Ennery, İhtiyar Onbaşı (1874)
Daniel Defoe, Robinson Crusoe
Victor Hugo, Sefiller (1880, son cildi eksik)
Ali bin Ebi Talib Efendimizin Eş'ar-ı Müntehabeleri (1900, Ali bin Ebu Talib'e atfedilen Divan'dan çeviriler)

Sözlük ve Ansiklopediler

Kamus-ı Fransevî (1882-1905, Fransızca-Türkçe sözlük)
Kamus-ı Fransevî (1885, Türkçe-Fransızca sözlük)
Küçük Kamus-ı Fransevî (1886, Fransızca-Türkçe sözlük)
Kamus-ül Âlam (6 cilt, 1889-1898, genel ansiklopedi)
Kamus-ı Arabî (1898, Arapça-Türkçe sözlük, tamamlanmadı)
Kamus-ı Türkî (2 cilt, 1899-1900, tıpkıbasımları 1978, 1998)

Dilbilgisi Kitapları

Usul-i Tenkit ve Tertib (1886)
Nev'usul Sarf-ı Türkî ((1891, modern Türkçe gramer)
Yeni Usul Elifba-yı Türkî (1898)
Usul-i Cedid-i Kavaid-i Arabîye (1910, yeni usul Arapça ders kitabı)
Tatbikat-ı Arabîye (1911)

Ayrıca "Cep Kütüphanesi" dizisinde astronomi, jeoloji, antropoloji, İslam medeniyeti tarihi, kadınlar, mitoloji, dilbilim üzerine kitapçıklar yazdı. Letaif adlı iki ciltlik fıkra derlemesi,Emsal adlı dört ciltlik özlü sözler derlemesi, okullar için alfabe ve okuma kitapları yayınladı. Ayrıca Arnavutça bazı eserleri ve Abetarja e Shkronjëtoreja adlı gramer kitabı vardır.