Panteizm

Panteizm

Panteizm herşeyin tanrı olduğu (pan=herşey theos=tanrı) ya da evrenin ve doğanın ilahi olduğu bir felsefedir.

Panteizm, panenteismden farklıdır, panenteisme göre tanrı herşeyin içindedir, fakat aynı zamanda evrene üstün bir pozisyondadır.

Katı panteizm teizm değildir. Panteizm evrenin yaratıcısı ve insanların yargılayıcısı fizik ötesi ve bireysel bir tanrıya inanmaz.

Çoğu panteist tanrı kelimesini çok fazla anlam ve çağrışımla yüklü olduğu için kullanmazlar- gerçi bazen dindarlara (teist) açıklama yaparken ya da anlatımda kolaylığa gitmek amacıyla bu kelimeyi kullandıkları olur.

Panteizm sık sık ateizm yerine kullanılır, bu sadece bireysel bir yaratıcıyı reddettiği için değildir. Katı ya da doğacı panteism evrenin kendini ya hiçlikten (hiçbirşeyden) yarattığına ya da ezelden beri var olduğuna inanır. Modern bilimsel panteizm materyalistiktir, evrenin düzeninin evrimin ve kendi kendine organize olmanın prensipleriyle açıklanabileceğine inanır. Ayrı bir ruh anlayışına ya da ölümden sonra yaşama inanmaz. Panteistler kişisel ölümsüzlüğü gerçekçi yollarla ararlar-çocuk yapma-fiil-iş ve yaşamanın anıları.

Ateizm ile bu tür doğacı inanışları paylaşıtğı için, panteism de aynı tartışmalara konu olur. Panteizmin fizik ötesi dinlere ve doğaüstü inanışlara karşı ileri sürdüğü eleştiriler ateizminkilerle aynıdır. Laik bir inanıştır, duyuların gerçek dünyasına ve bilime sıkıca bağlıdır (köken alır).

Panteizmin bu biçimi bir çok dini ateizm denen hareketle özdeştir, müspet ateizm, monism, cosmism. Ayrıca taoizme de çok yakındır, bazı Çin ve Japon budizmine, ve yeni konfüçyusçuluğa.

Sıkı (katı) panteistler geleneksel ateizmden sadece materyal evrene duygusal ve etik tepkileriyle ayrılırlar. Panteizm sadece fizik ötesi inanış ve dinleri eleştirmez, fakat yaşamın ve doğanın positif yönlerini vurgular- insanların doğaya karşı duydukları derin estetik ve duygusal tepkileri.

Doğacı panteizm bu duygulardan etik çıkarımlarda bulunur. İnsanlar doğayla daha yakın bir uyum aramalıdırlar. Gezegenin bio çeşitliliğini ve narin ekolojik yapısını korumalıyız, sadece bir hayatta kalma meselesi olarak değil, aynı zamanda kendini gerçekleştirme meselesi olarak.

Panteizm bu duyguları ifade etmek için çeşitli yollar önermektedir; merasimleri, doğayla evrenle ve güneş sistemiyle bağımızın altını çizen zaman ve yerleri kutlamaları. Tüm bunlar deneysel tutuma dayalı bilimden bir adım bile geri adım atmadan, taviz vermeden mümkün olabilir.

Panteizmin diğer biçimleri vardır. Modern paganlar sık sık panteist olduklarını iddia ederler. Mantıksal tutarlılıkla ilgili olanlar tanrılarını gerçek olmaktan ziyade sembol olarak görürler. İlgili olmayanlar ise panteizm ile çok tanrıcılık, sihire inanış, reinkarnasyon ve doğa üstü olguları birleştirirler (sentezlerler).

Yeni nesildeki oldukça ortak olan bir alternatif de pan-psychic panteizmdir- Evrenin/ tanrının kollektif bir ruha, bilince, ya da isteğe sahip olduğu inancı. Bu versiyon en açık bir şekilde Hegel, ve yakın tarite A. N. Whitehead ve Teilhard de Chardin tarafından ifade edilmiştir. Diğer bir çeşit ise insanların bir şekilde evrenin aklının içinde olduklarıdır. Evrimimiz-hakikaten aktif yardımcımız- evrene tam potansiyelini almasında yardım ediyor olarak görülür.