İslam Felsefesi

İslam Felsefesi

I-İslâm Felsefesi’nin Tanımı, Önemi ve Özgünlüğü

 İslâm felsefesi, Müslüman filozofların ortaya koydukları felsefî düşüncenin genel adıdır. Felsefî bir düşünce olma bakımından İslâm felsefesinin, diğer felsefelerden hiçbir farkı yoktur. İslâm felsefesi tabirindeki “felsefe” ifadesi, Yunan felsefesi, Hind felsefesi, Modern çağ felsefesi derken felsefe neyi ifade ederse onu ifade eder; konu ve metod yönünden farklı değildir.

 İslâm kültüründe “İslâm felsefesi” adı verilen geleneksel felsefî düşünce, hiç şüphesiz İslâm kültür mirasının en zengin ve en geniş bir parçasıdır. Bu felsefî düşüncenin ana hatlarını ve özelliklerini bilmeden, genel İslâm kültürünün bir değerlendirmesini yapmak oldukça zor bir iştir. Bu felsefî düşünceyi bilmeden, onunla sıkı ilişkisi olan bazı kelamî, felsefî ve fıkhî meseleleri ve onların yapısını tam olarak anlamak mümkün değildir. Bununla ilgili olarak tamamen dinî ilimlerden sayılan özellikle rey’e dayanan tefsir meselelerini bile hakkıyla anlamak mümkün değildir.

 İslâm felsefesi, Batı kültür tarihi içinde de büyük bir önemi haizdir. Nasıl Klasik Yunan ve Helenistik felsefe bilinmeden İslâm felsefesini iyi bilmek ve genel kültür tarihi içinde değerlendirmesini yapmak mümkün değilse, İslâm felsefesini bilmeden de, Hıristiyan ve Yahudi felsefesini, Ortaçağ felsefesini ve XVIII. yüzyıla kadar olan Modern felsefeyi hakkıyla tanımak ve değerlendirmek aynı şekilde mümkün değildir. Çünkü İslâm felsefesinin Batı felsefesine etki sanıldığından daha büyüktür. Mesela, Gazzâlîci konumunda olan Clarke ile İbn Rüşdçü konumunda olan Leibniz arasındaki tartışmaları, bu tartışmaların şeklini ve yapısını, Gazzâlî ve İbn Rüşd arasındaki tartışmaları bilmeden, hakkıyla anlamak ve değerlendirmek mümkün değildir. Hristiyanlık, dinî sebeplerle felsefeye karşıydı. Bu olumsuz tutumu özellikle Klasik Yunan felsefesine yöneltmişlerdi. Bu yüzden Batı âlemi Yunan felsefesini unutmuştu. İslâm felsefesi XI. yüzyıldan itibaren Batı dünyasına bu felsefeyi hatırlatmak ve öğretmek rolünü üstlenmiştir. Bundan dolayıdır ki, İslâm felsefesinin Batı düşüncesinin gelişimine yaptığı bu katkı, onun önemini bir kat daha artırmaktadır. Ortaçağ Hıristiyanlığı, özellikle Skolâstik devirde, Aristo’yu sınırlı anlamda bir mantıkçı olarak tanıyordu; çünkü o devirlerde Batı’da ilim ve araştırmayı inhisarına almış olan kilise, dinî akidelere ters düştüğü gerekçesiyle Aristo’nun başta Metafizik ve Fizik olmak üzere diğer kitaplarının tanınmasına ve okutulmasına müsaade etmiyordu. Batı, gerçek Aristo’yu, onun eserlerinden Arapçaya tercüme yaparak eserler veren Müslüman filozofların çalışmalarıyla tanıdı. Bu eserleri Latince ve diğer yerel dillere çevirmeye başladıkları X. yüzyıldan itibaren Batı, Aristo’yu ve Yunan felsefesini tanımaya başlamıştır.

Gerçekten İslâm felsefesi, tarihî ve doktrinal gelişimi içinde, hele tasavvufî ve kelâmî düşünce çeşitlerini de içine alacak şekilde bir bütün olarak değerlendirildiğinde, yepyeni meseleler ortaya atan, bu meselelerle birlikte Eski Yunan felsefesinin meselelerine yeni çözümler sunan, İslâmî karakteriyle de özgün bir felsefedir. Onun eklektik bir felsefe olması, özgün olmasına mani değildir, yukarıda da belirtildiği üzere, aslında eklektik olmayan hiçbir felsefe ve insan düşüncesi yoktur.

II- İslâm Felsefesi Anabilim Dalı’nın Tarihçesi

İslâm felsefesi dersi, ilk olarak 1924-1933 yılları arasında Dâru’l-Fünûn’a bağlı İlâhiyat Fakültesi’nde İzmirli İsmail Hakkı tarafından okutulmuştu. Dâru’l-Fünûn’da İlahiyat Fakültesi’nin kapatılmasından sonra, İstanbul Üniversitesi bünyesinde oluşturulan İslâm İlimleri Enstitüsü’nde tekrar ders olarak yer alan İslâm Felsefesi Tarihi, ondan sonra da Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde “İslâm Felsefesi ve Filozofları Dersi” adıyla Hilmi Ziya Ülken tarafından, “Esas İslâmî İlimler” arasında, birinci gruba ait dersler arasında olmak üzere fakülte programı içinde yer almıştır.

Başlangıçtan günümüze uzanan, İslâm düşüncesine ışık tutmayı, yeni doğan ve gelişen fikir hareketleriyle, bu hareketlerin arka planlarını ilmî metodlara dayanarak araştırmayı amaçlayan İslâm Felsefesi Tarihi’ni ilk olarak, Faslı Prof. Muhammed Tavit et-Tancî vermiş ve bu dersleri 1960 yılına kadar sürdürmüştür. Tasavvuf Tarihi dersinin de içinde yer aldığı İslâm Felsefesi, 1961-1962 yıllarında Prof. Hilmi ziya Ülken tarafından verilirken; 1963’ten itibaren Prof. Dr. İbrahim Agâh Çubukçu ve Prof. Cavit Sunar tarafından birlikte verilmeye başlanmıştır.

1970’li yıllardaki bir değişiklikle İslâm Felsefesi ve Kelâm dersleri, Kelâm ve İslâm Felsefesi adı altında toplanmıştır. 1991-1992 öğretim yılında, Prof. Dr. İbrahim Agâh Çubukçu’nun Türk Tarih Kurumu başkanı olduğu dönemde İslâm Felsefesi, Prof. Dr. Hüseyin Atay tarafından okutulmuştur.

Prof. Dr. İbrahim Agâh Çubukçu’nun emekli olmasından sonra Bölüm ve Anabilim Dalı Başkanlığını Prof. Dr. Hayrani Altıntaş üstlenmiştir. 2009 yılında Prof. Dr. Hayrani Altıntaş’ın emekli olmasıyla Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar Anabilim Dalı Başkanı olmuştur. Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar da 2010 yılında emekli olmuştur.