Egoizm

Sözlükte: 1.Yalnız kendini düşünen, kendi çıkarını herkesinkinden üstün tutan, °hodbin,°hodkâm, °egoist: 2. felsefede Bencillik öğretisine inanan. Bencil sözcüğü, Yeni Türkçe döneminde egoist sözcüğüne karşılık türetilmiştir. 17. yüzyılda Latince “ego”– ben kelimesine isim yapma eki olan -izm getirilerek kurulmuştur. Batıdan gelen “ego” sözcüğüyle türetilen birçok kelime vardır: ego Ben egoist, Fr. Bencil egoistlik egoizm a. Fr. Bencillik egosantrik öna. Fr. Benmerkezci egosantrizm a. Fr. Benmerkezcilik egotizm a. Fr.Benlikçilik karşılıkları günümüzde kullanılır.

“Ego” köklü kelimeler eskiden beri edebiyatımızda “hodbin” sözcüğüyle karşılanır. hodbin : Farsça χōd bīn kendini-gören, bencil Kısaca: Kendini diğerlerinin üzerinde ve diğerlerinden öncelikle düşünmek demektir. Bencilliğin zıt anlamlısı: altürizm, ya da İslam’daki karşılığıyla “isar” dır. Yeni Türkçede özgecilik, elcilik diğerkâm[TDK 1955] başkalarını seven, özgecil gibi karşılıkları vardır.

FELSEFEDE BENCİLLİK

Antik çağlardan beri dini, felsefi, psikolojik, ekonomik ve biyolojik açıdan çeşitli sorgulamalar yapılmış bencillik, ben’in önemi, bencil olmamak konularında çeşitli görüşler dile getirilmiştir. Dinler genelde bencilliği büyük kötülüklerden sayar ve diğer bireylerin önemine odaklanır. Büyük dinlerin ortak paydası “aşırı bencilliği” fark ettirmek ve buna karşı sosyal tedbirler almaktır.

Bencillik, psikolojik açıdan tekbenciliğe kadar varan, psikiyatrinin ilgi alanına dahi girebilen bazı “ego” sorunlarında incelenir. Bu alanda Freud sayesinde popüler kültüre giren ego(benlik), id(ilkel benlik), süper ego(toplumsal benlik) gibi kavramlar kullanılır. Ekonomik olarak Marx gibi filozoflarca incelenmiş, kapitalizmin baskın özelliklerinden biri olarak tasvir edilmiştir. İnsanların bencil olduğunu ancak doğal olarak değil çevreye bağlı bir bencillik yaşadıklarını söyler. Bencillik sözcüğünün biyolojide kullanımı da ilgi çekicidir. Richard Dawkins’in “Bencil Gen” kitabıyla meşhur olan kullanım Darwin’den beri biyolojik süreçlerdeki benmerkezciliğe atıf yapar.

Aristoteles toplumdaki insanları bencillikle suçlamış, sadece kendi kazançlarını düşünenleri yermiştir. Ancak kişinin sosyal övgü gerektiren işlerdeki ben sevgisini onaylar. (Etik s.301) Sosyal bir ben anlayışını kabul eder. Seneca“ben” i topluluk içerisinde düşünür. Kendine dikkat eden, kendini sakınan bir ben anlayışını onaylar ancak bu ben anlayışı bencillik davranışı değildir. Hep beraber olabilmek için üyelerin kendilerini sakınmalarıdır. Hristiyanlıkta bencillik şehvet düşkünlüğü, aç gözlülük, kıskançlık, oburluk, öfke ve tembellikle birlikte yedi büyük günahtan biri sayılmıştır. Dante‘nin İlahi Komedya’ sında bölümlerden biri ben olgusunu anlatır. Yedi büyük günahtan biri sayar. Adam Smith ekonomik sistemi bencilliğin kullanışlı bir tarzı olarak tanımlar. Bernard Mandeville “sosyal ve ekonomik ilerleme bencilliğin sefaletine bağlıdır” der.

John Locke ve Ayn Rand sosyal gelişimin kökü olarak bencilliği görürler. Filozofların genellikle söylediği şey kişinin en iyi olanı topluluğun iyiliğini düşünerek edineceğidir. Psikolojide empati eksikliğinden kaynaklı bir bencillik anlayışı vardır. Aile ve çocuk; Kadın ile erkek arasındaki bencillik- özgecilik çekişmesi en tartışmalı alanlardandır. Bencillik konusunda “oyun teorisi” ilgi çekicidir. Ben ve başka birini konu alan bir oyunda oyuncuları etkileyen dört olası davranış vardır. Bencillik- Özgecilik& kincilik ve işbirliği. Bencillik kendin için başkasına zarar vermektir. Özgecilik başkası için kendine zarar vermektir. Kincilik başkasına yardım için başkasına zarar vermektir. İşbirliği ise kendine yardım için başkasına yardım etmektir.

SONUÇ

Öyle görünüyor ki: işbirliği hepimiz için en iyi olandır. İnsan yalnızca kendini düşünüyorsa da işbirliğine gitmelidir. Toplum olmadan birey olmaz. Kişinin sadece kendisi için yaşaması gibi bir şey söz konusu değildir. Bencillik kişilik problemidir. İnsanın kendine zarar verir. Yediğimiz, giydiğimiz, izlediğimiz, eğlendiğimiz her şey başkalarınca yapılır. Devasa bir düzenin ufak parçaları olan bizler bu işin bir ucundan tutarız.Hepimiz sayesinde birimiz yaşar. Eğer toplum, halk, kültür bireylerine yardımcı olmasaydı ve birlikte hareket etmeseydi insanlık diye bir şey olmazdı. İnsan birbiri için çalışan, üyelerine değer veren bir tür olarak bugünlere gelmiştir. Bencillik yaparak doğamıza aykırı bir davranışta bulunuyor ve sadece kendimize zarar veriyoruz.